Pernahkah anda membeli sebiji durian di gerai? Anda memilih buah, membayar harganya, dan penjual menyerahkan durian itu ke tangan anda. Detik penyerahan dan penerimaan itulah, walaupun nampak mudah, merupakan inti kepada satu konsep penting dalam muamalat Islam yang disebut sebagai Qabd. Tanpa Qabd, banyak transaksi yang kita lakukan mungkin tidak sah atau tidak lengkap di sisi syarak.

Apa Sebenarnya Qabd?

Dari sudut bahasa Arab, Qabd bermaksud memegang, menggenggam, atau mengambil. Dalam istilah fiqh (undang-undang Islam), Qabd merujuk kepada proses pengambilalihan atau penyerahan hak milik dan penguasaan ke atas sesuatu aset daripada satu pihak kepada pihak yang lain.

Ia adalah tindakan yang mengesahkan bahawa barang yang dijual, dihadiahkan, atau diamanahkan telah benar-benar berpindah kawalan daripada pemilik asal kepada pemilik baharu. Ringkasnya, ia adalah “serah terima” yang mempunyai implikasi perundangan yang besar.

Kenapa Qabd Sangat Penting?

Mungkin ada yang bertanya, mengapa perlu ada penyerahan fizikal atau penguasaan? Bukankah lafaz “saya jual” dan “saya beli” sudah mencukupi? Kepentingan Qabd terletak pada tiga aspek utama:

1. Menyempurnakan Akad (Kontrak): Dalam banyak kontrak seperti jual beli (Al-Bay’), hibah (hadiah), dan gadaian (Al-Rahn), akad tersebut tidak dianggap sempurna sehingga Qabd berlaku. Tanpa penyerahan, perjanjian itu mungkin hanya tinggal janji dan belum berkuat kuasa sepenuhnya.
2. Memindahkan Risiko dan Liabiliti (Daman): Ini adalah fungsi Qabd yang paling kritikal. Sebelum Qabd berlaku, segala risiko kerosakan atau kehilangan barang adalah di bawah tanggungan penjual. Sebaik sahaja Qabd berlaku, risiko itu berpindah kepada pembeli.
   • Contoh Mudah: Ali membeli sebuah telefon pintar dari kedai. Selepas membayar, sementara jurujual sedang membungkus telefon itu di kaunter, seorang pelanggan lain terlanggar kaunter dan telefon itu jatuh lalu rosak. Dalam kes ini, Qabd belum berlaku kerana Ali belum menerimanya. Maka, kedai (penjual) bertanggungjawab untuk menggantikannya. Sebaliknya, jika Ali sudah menerima telefon itu (Qabd telah berlaku) dan dia sendiri yang terjatuhkan di luar kedai, risiko itu adalah tanggungannya sendiri.
3. Mengelakkan Ketidakpastian (Gharar): Syarat Qabd memastikan bahawa aset yang diniagakan benar-benar wujud dan boleh diserahkan. Ini mengurangkan unsur spekulasi dan ketidakpastian yang boleh membawa kepada pertikaian di kemudian hari.

Jenis-jenis Qabd: Bukan Sekadar Serahan Fizikal

Syariat Islam amat fleksibel dan memahami bahawa tidak semua barang boleh diserahkan dari tangan ke tangan. Oleh itu, ulama membahagikan Qabd kepada dua jenis:

1. Qabd Haqiqi (Penyerahan Fizikal/Nyata): Ini adalah kaedah penyerahan yang paling jelas, iaitu menyerahkan barang secara fizikal. Contohnya, menyerahkan buku yang dibeli, memberikan kunci kereta, atau menyerahkan wang tunai.
2. Qabd Hukmi (Penyerahan Secara Hukum/Konstruktif): Ini berlaku apabila penyerahan fizikal tidak praktikal, tetapi pembeli telah diberi akses dan kawalan penuh ke atas aset tersebut tanpa sebarang halangan. Kaedah ini sangat relevan dalam perdagangan moden.
   • Contoh Qabd Hukmi:
     • Takhliyah (Memberi Akses): Seorang penjual kereta menunjukkan kereta di tempat letak kereta, menyerahkan kunci dan dokumen kepada pembeli, lalu berkata, “Kereta ini sekarang milik awak.” Walaupun pembeli belum memandu kereta itu, Qabd sudah dianggap berlaku kerana dia sudah mempunyai kawalan penuh.
     • Penyerahan Dokumen: Dalam urusan jual beli rumah atau tanah, penyerahan geran hak milik yang sah di sisi undang-undang dianggap sebagai Qabd.
     • Urusan Logistik: Dalam perdagangan komoditi, penyerahan bil muatan (bill of lading) atau resit gudang yang memberi hak kepada pemegangnya untuk menuntut barangan juga dikira sebagai Qabd.

Qabd dalam Kewangan Islam Moden

Prinsip Qabd adalah salah satu tiang seri yang membezakan antara transaksi berlandaskan Syarak dengan transaksi konvensional. Dalam produk pinjaman seperti Murabahah (jual beli dengan tambahan untung), pihak bank wajib mengambil milikan (Qabd) ke atas aset (contohnya, kereta) daripada penjual asal terlebih dahulu sebelum menjualkannya semula kepada pelanggan.

Walaupun pemilikan bank ini mungkin berlaku untuk seketika dan secara Qabd Hukmi (melalui invois dan dokumen pemilikan), ia adalah satu langkah yang tidak boleh diabaikan. Langkah inilah yang mengesahkan bahawa urus niaga itu adalah jual beli yang sebenar, bukan sekadar pinjaman wang yang mempunyai faedah (riba).

Kesimpulan

Qabd adalah lebih daripada sekadar tindakan menyerahkan barang. Ia adalah sebuah prinsip penting yang memastikan setiap transaksi dalam Islam dijalankan dengan adil, telus, dan bertanggungjawab. Ia memindahkan risiko secara jelas, mengesahkan kewujudan aset, dan menjadi benteng yang membezakan antara perdagangan yang halal dengan urus niaga yang berasaskan faedah. Daripada jual beli di pasar malam hinggalah kepada pembiayaan korporat bernilai jutaan ringgit, prinsip “serah terima” inilah yang menjadi nadi kepada muamalat yang berkat dan diredai.